Trần Quý Cáp, tự là Thích Phu, hiệu Thái Xuyên, sinh năm 1870 tại thôn Thai La, làng Bất Nhị, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Khi còn nhỏ, Trần Quý Cáp đã là người thông minh, ham hiểu biết và tỏ ra là một người có chí khí lớn. Tuổi thơ ông đã chứng kiến đám tang của Tổng đốc Hoàng Diệu khi thành Thăng Long thất thủ (1882), chứng kiến văn thân ở quê ông hưởng ứng hịch cần Vương của vua Hàm Nghi, kêu gọi nhân dân đứng lên đánh Pháp.
Năm 1904, Trần Quý Cáp đậu tiến sĩ cùng với Huỳnh Thúc Kháng. Năm 1906 ông được sung là Giáo thọ huyện Tân Định, phủ Ninh Hòa (nay là thị xã Ninh Hòa, tỉnh Khánh Hòa). Ông đại diện cho những nhà ái quốc cách mạng trong phong trào Duy Tân và cổ súy cho phong trào kháng chiến chống Pháp ở miền Trung, ông thường xuyên cùng các cụ Phan Châu Trinh, Phan Bội Châu nghiên cứu tài liệu, nắm bắt những tư tưởng tiến bộ, nâng cao dân trí, dân quyền và tự lực tự cường dân tộc. Trần Quý Cáp tham gia sáng lập ra “Duy Tân hội”, chọn lọc nhiều thanh niên ưu tú đưa đi học ở Trung Quốc, Nhật Bản để làm nòng cốt cho phong trào cách mạng nước nhà sau này. Ông cũng tham gia thành lập “Tân Hội học” và được nhân dân trong vùng hưởng ứng đông đảo.
Năm 1905, ba lãnh tụ của phong trào Duy Tân: Phan Chu Trinh, Huỳnh Thúc Kháng, Trần Quý Cáp tổ chức Nam du vào các tỉnh Nam Trung Bộ để cổ động cho tư tưởng Duy Tân. Các hoạt động của ông rất đa dạng và thiết thực, được mọi người đánh giá cao về tài năng, đức độ. Thực dân Pháp thấy được vai trò quan trọng của ông trong giới sĩ phu và quần chúng lao động đã đưa ông làm Giáo thọ (phụ trách giáo dục) để tiện theo dõi, kiểm soát. Ông đã mở các lớp tân học, mời thầy dạy chữ quốc ngữ, chữ Pháp ngay trong trường Phủ, thu hút nhiều người đến học, điều mà trước đây không ai dám làm.
Trần Quý Cáp có những đóng góp to lớn cho phong trào Duy Tân, tuyên truyền đề cao tân học, bài xích cử nghiệp, xóa bỏ những hủ tục lạc hậu lỗi thời. Nhận thấy sự có mặt của ông ở Quảng Nam là bất lợi và nguy hiểm nên năm 1908 chính quyền đã chuyển ông về Tân Định (Ninh Hòa – Khánh Hòa) làm Giáo thọ.
Tại đây, Trần Quý Cáp vẫn tiếp tục đi khắp nơi diễn thuyết tuyên truyền tư tưởng Duy Tân, được nhân dân, nhất là giới sĩ phu và các tầng lớp thanh niên hưởng ứng. Bọn quan lại ở đây rất căm tức và tìm mọi cách hãm hại ông.
Tháng 4 năm 1908, từ những bức thư trao đôi với các đồng chí ở quê nhà, bọn quan lại và khâm sứ Pháp tại Khánh Hòa đã bắt ông giam tại nhà lao Thành Diên Khánh, thủ phủ của Khánh Hòa. Ông một mực từ chối và thẳng thắng vạch trần âm mưu mua chuộc dụ dỗ của chúng. Vì vậy, ông đã bị thực dân Pháp và quan lại Nam Triều tại Khánh Hòa ghép vào tội mưu vãn tha quốc và tuyên xử với tội hình “Trảm nêu”.
Ngày 15/6/1908, hai tháng sau khi bị bắt, Trần Quý Cáp bị kẻ thù đưa ra “trảm nêu” tại cầu Sông Cạn. Đứng trước cái chết, Trần Quý Cáp đã dũng cảm, hiên ngang không chút sợ hãi. Ông bình thản, giằng khăn bịt mặt, đòi đặt 01 án thờ đốt hương ngoảnh mặt về hướng Bắc, lạy tạ quê hương, lạy tạ quốc dân, chào những người đến tiễn biệt rồi khẳng khái giơ đầu cho kẻ thù chém. Nét mặt của ông không hề biến sắc, vẫn điềm đạm, trang nghiêm như khi giảng sách, bình văn cho học trò.
Cái chết của Trần Quý Cáp không những làm cho nhân dân vô cùng thương cảm, phẫn uất, mà ngay cả quan lại công chức đương thời cũng xót xa, khâm phục ý chí của người anh hùng. 10 năm sau khi xử chém, hài cốt của ông mới được an táng tại quê nhà. Hiện nay mộ phần ông tại Quảng Nam đã được Nhà nước công nhận là di tích cấp Quốc gia.
Hy sinh vì dân vì nước, hết lòng vì hoài bão lớn lao: canh tân đất nước để dân ta ngày càng tiến bộ về mọi mặt, nên Tổ quốc và nhân dân vô cùng thương nhớ và mãi biết ơn ông.
Năm 1970, đền thờ “Trung Liệt Điện” được xây dựng bên cầu Sông Cạn để thờ ông cùng Bình Tây đại tướng Trịnh Phong và Tham tán quân vụ Nguyễn Khanh là những người lãnh đạo phong trào cần Vương chống Pháp tại Khánh Hòa (1885 – 1886). Đền thờ đã được Bộ Văn hóa – Thông tin ra quyết định xếp hạng là di tích cấp Quốc gia năm 1991. Năm 2003, đền đã được xây mới, xứng đáng với tầm vóc của một di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia.
Đền có diện tích 54m2, kiến trúc theo kiểu truyền thống: đền quay hướng đông, cổ lầu 4 mái, các góc mái trang trí hoa văn đắp nối. Trước mặt đền đắp nổi 3 chữ “TRƯNG LIỆT ĐIỆN”. Cửa đền và bàn thờ được thiết kế hoàn toàn bằng gỗ, trông rất bề thế, khang trang nhưng vẫn mang vẻ ấm cúng. Trong Chánh điện đắp 4 chữ Hán “Trung Nghị Cảm Nhân” — Tẩm lòng trung nghĩa quả quyết đã cảm hóa được mọi người.
Ban thờ chính khắc cặp liễn đối:
Vì thân ư, vì nhà ư, vì thiên hạ ư, chuộng chí anh hùng còn chưa tỏ,
Trời này đấy, đất này đấy, giang sơn này đấy ngậm oan chín suối đã tường minh.
Khám thờ đặt linh vị chí sĩ Trần Quý Cáp ở giữa cùng với linh vị Đại tướng Trịnh Phong và Tham tán quân vụ Nguyễn Khanh. Hai bên tường hồi treo ảnh lăng mộ ở quê hương và văn thơ khóc thương cụ Trần.
Bên cạnh đền là cây lồng mức cổ thụ, nơi chúng đã xử tử nhiều chiến sĩ cách mạng. Xung quanh đền trồng hoa và cây xanh, tạo không gian tươi đẹp, cổ kính.
Trong khu vực của Đền hiện nay, đã xây dựng Trung tâm văn hóa thể thao và Sân vận động Trần Quý Cáp của huyện Diên Khánh. Toàn bộ khuôn viên tạo thành một quần thể, gồm: di tích và công trình văn hóa rất hài hòa, mang ý nghĩa giáo dục truyền thống và tư tưởng nhân văn cao đẹp cho nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Cứ vào ngày 16 tháng Năm âm lịch hàng năm, tại đền diễn ra lễ tưởng niệm những người đã ngã xuống vì dân tộc. Mọi người dâng hương tưởng niệm cụ Trần Quý Cáp và các anh hùng, thể hiện tấm lòng biết ơn và ôn lại truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt.
Đến với Diên Khánh, vùng đất địa linh nhân kiệt, du khách không thể bỏ qua Trung Liệt Điện, địa danh ghi dấu ấn sâu sắc của những con người trung dũng, bất khuất vì sự sống còn trường tồn của quê hương, của dân tộc. Nén hương thơm tưởng nhớ các bậc trung liệt là lời nhắc nhở mỗi con người chúng ta không bao giờ được quên quá khứ anh hùng, cũng là ngọn lửa nóng bất khuất từ các bậc tiền nhân truyền lại cho các thế hệ con cháu giữ gìn mãi mãi.