Quần thể di tích danh nhân Alexandre Yersin

1. Tiểu sử bác sĩ Alexandre Yersin

A. Yersin sinh năm 1863 tại Thụy Sĩ. Ông đã theo học ngành Y ở Thụy Sĩ, Đức và Pháp. Ở Paris, ông làm kỹ thuật viên môn giải phẫu bệnh và được gặp nhà khoa học nổi tiếng Louis Pasteur. Ông vào làm kỹ thuật viên tại phòng thí nghiệm vi trùng của L.Pasteur và hoàn thành một công trình khoa học về bệnh lao có giá trị, lúc ông 25 tuổi.

Năm 1888, Yersin đỗ bác sĩ y khoa và trở thành công dân Pháp. Năm 1890, ông đi Viễn Đông và qua Nha Trang năm 1891. Ông tiến hành nhiều cuộc thám hiểm tại khu vực này. Ông là người tìm ra nơi có thể xây dựng thành phố (nay là thành phố Đà Lạt).

Từ năm 1894, A.Yersin bắt đầu nghiên cứu và tìm ra vi trùng bệnh dịch hạch và cùng bác sĩ Roux chế thành công huyết thanh miễn dịch bệnh dịch hạch.

Năm 1895, ông trở lại Nha Trang lập một phòng thí nghiệm, mở một trại nuôi ngựa và thành lập trại thí nghiệm tại Suối Dầu, Diên Khánh. Từ năm 1899, phòng thí nghiệm của ông tại Nha Trang nổi tiếng là trung tâm nghiên cứu các bệnh dịch gia súc, đào tạo cán bộ thú y cho toàn Đông Dương về phương diện bệnh lý vệ sinh tiêm chủng.

Năm 1902, ông ra Hà Nội tham gia thành lập và làm Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Y khoa (sau này là Trường Đại học Y khoa Hà Nội) và quay về lại Nha Trang nghiên cứu.

Năm 1904, ông đề nghị thành Viện Pasteur Đông Dương, là chi nhánh đầu tiên của Viện Pasteur Paris ở hải ngoại. Ông được cử làm Viện trưởng tại Nha Trang. Ông cũng đề xuất thành lập chi nhánh Viện Pasteur tại Hà Nội và Đà Lạt.

Năm 1914, ông khảo sát Hòn Bà, trồng thí nghiệm thành công cây cao su và loại cây thuốc quinquina ở vùng Suối Dầu và Hòn Bà.

Từ năm 1920, do tuổi cao, ông xin từ chức Viện trưởng và dành thời gian nhiều cho việc trồng thử nghiệm các cây nhiệt đới vào vùng đất Suối Dầu, Hòn Bà ở Khánh Hòa và Đơn Dương, Di Linh, Lâm Viên ở Đà Lạt.

Ngoài nghiên cứu khoa học, A.Yersin còn tìm hiểu mực nước biển Nha Trang, đặt kính thiên văn quan sát bầu trời, nghiên cứu và thực hành về ngành vô tuyến điện…

A.Yersin sống gần gũi, gắn bó với nhân dân Xóm cồn và nhân dân Nha Trang, được nhân dân Xóm cồn vô cùng rất quí mến. Họ gọi tên ông với cái tên thân thiết: “Ông Năm”.

Ông đã dành những năm tháng cuối đời để vui tuổi già tại Xóm Cồn và coi đây là quê hương thứ hai của mình.

Ngày 01/3/1943, A.Yersin đã vĩnh viễn ra đi, để lại bao nỗi tiếc thương cho con người và mảnh đất nơi đây. Theo ước nguyện, ông được an táng tại Suối Dầu, nơi thanh tĩnh gần Nha Trang. Ông nằm lại mảnh đất đã gắn bó phần lớn cuộc đời mình như những người con của nước Việt.

2. Hồi ức về bác sĩ Yersin ở Nha Trang

Yersin để lại nhiều ký ức sâu đậm tại Việt Nam, nơi người dân trong vùng gọi ông cách thân mật là Ông Năm, theo cấp bậc Đại tá Quân y (quân hàm có năm vạch). Tuy nhiên, theo Patrick Deville, người dân Xóm Cồn gọi Yersin như thế là do “ông có cái lon năm vạch mạ vàng trên bộ đồng phục trắng” khi ông còn là bác sĩ phục vụ trên tàu

Năm 1891, khi đặt chân đến Nha Trang, Yersin yêu mến vùng đất này, và quyết định lưu trú tại đây. Ông viết cho Émile Roux, “Hãy đến đây với tôi, ông sẽ biết ở đây thú vị như thế nào, thời tiết không nóng nhiều, cũng không lạnh lắm, một khung cảnh thanh bình tuyệt đối và nhiều công việc cần làm

Ông sống gần gũi với cư dân trong vùng, và tận tụy giúp đỡ những ngư dân nghèo khó trong xóm chài nhỏ bé. Ông sống trong một ngôi nhà cổ ba tầng, trên tầng thượng ông đặt kính thiên văn để quan sát báo bão cho làng chài. Khi có bão, ông gọi dân làng đến trú ngụ ở nhà ông, và cung cấp thực phẩm cho họ

Yersin khám bệnh miễn phí cho người nghèo. Ông viết cho mẫu thân, “Mẹ hỏi con có thích ngành y không. Có và không. Con rất vui được chữa trị cho những người đến nhờ con khám, nhưng con không muốn biến y học thành một cái nghề, nghĩa là con sẽ không bao giờ có thể đòi một người bệnh trả tiền vì đã chữa bệnh cho người đó. Con coi y học là thiên chức, là mục vụ. Đòi tiền để chữa trị cho bệnh nhân thì chẳng khác nào nói với người đó rằng: tiền hay mạng sống. Yersin trân trọng những đóng góp của các phụ tá người bản địa, yêu quý họ, và quan tâm đến đời sống của họ

3. Quần thể di tích danh nhân Alexandre Yersin

Khi nhắc đến Ông Năm Yersin, người ta thường nhắc đến các di tích: Thư viện A.Yersin tại Viện Pasteur Nha Trang, phòng làm việc của ông (nay là chùa Linh Sơn Pháp Ấn), khu mộ của Yersin tại Suối Dầu… Đó là những địa danh tiêu biểu trong quần thể di tích của Yersin tại mảnh đất thân thương này.

Thư viện bác sĩ A.Yersin

Thư viện A.Yersin, với tổng diện tích 300m2, tọa lạc trên một khu đất bằng phẳng phía Đông Nam của Viện Pasteur, thuộc số 8 đường Trần Phú, phường Xương Huân, thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Đây là một phòng trưng bày nhỏ theo dạng nhà lưu niệm, nằm trong tòa nhà hai tầng, được thiết kế theo kiểu kiến trúc đối xứng của Pháp. Căn phòng có nhiều cửa sổ, hành lang trưng bày các hiện vật, tài liệu nghiên cứu y học, thư gửi cho gia đình, các trang thiết bị máy móc dụng cụ thí nghiệm phục vụ nghiên cứu và một số hình ảnh về bác sĩ A.Yersin. Cạnh đó là phòng đọc sách và nghỉ ngơi của bác sĩ, gồm: tủ sách, bàn đánh máy chữ, giường ngủ, ghế bố bằng mây và tủ đựng đồ dùng sinh hoạt.

Phòng làm việc của bác sĩ Yersin

Chùa Linh Sơn được xây dựng năm 1895, tọa lạc ở phía Tây Nam Núi Cô, cách trung tâm thành phố Nha Trang 22km về hướng Nam, thuộc thôn Khánh Thành, xã Suối Cát, huyện Cam Lâm, tỉnh Khánh Hòa. Trước kia, chùa là phòng làm việc, nghỉ ngơi và tiếp khách của Bác sĩ A.Yersin khi ông lên Sở Suối Dầu làm việc.

Sau khi ông qua đời, năm 1958 Hội Phật giáo tỉnh Khánh Hòa xin ngôi nhà để dùng làm chùa phục vụ cho nhu cầu tôn giáo; từ đó, mang tên Chùa Linh Sơn.

Chùa kế thừa ngôi nhà trước dây nên vẻ ngoài vẫn giữ nguyên dáng dấp của một nhà ở theo lối kiến trúc Pháp

Khu mộ của Bác sĩ A.Yersin

Khu mộ của Bác sĩ A.Yersin tọa lạc trên ngọn đồi Núi Một, với diện tích 120m2, trong khu Trại chăn nuôi thí nghiệm Suối Dầu của Viện Pasteur Nha Trang, thuộc xã Suối Cát, huyện Cam Lâm, tỉnh Khánh Hòa.

Từ trung tâm thành phố Nha Trang đi theo quốc lộ 1A vào Nam, qua thị trấn Diên Khánh khoảng 12km, rẽ phải đi theo con đường đất của Trại chăn nuôi Suối Dầu khoảng 12km là đến nơi.

Khu mộ được xây dựn gngày 3/3/1943, sau khi bác sĩ A.Yersin qua đời để thể hiện lòng biết ơn, sự tôn kính của nhân dân Khánh Hòa đối với ông.

Trước kia mộ được xây dựng theo kiểu hình áo quan tài, có chữ thập đặt lên trên. Trải qua thời gian, mộ bị xuống cấp. Sau năm 1975, nhân dân Khánh Hòa đã xây dựng lại mộ của ông như hiện nay.

Cổng khu mộ là trụ nâng đỡ hệ mái lợp ngói với dòng chữ: “KHU MỘ BÁC sĩ A. YERSIN”. Theo con đường lát đá đi lên đỉnh đồi là nơi đặt mộ ông. Khu mộ được thiết kế đơn giản, với diện tích khôn? lớn. Đó là một khu vực được lát đá chẻ bằng phẳng ở đỉnh đồi, хung quanh có các chậu cây cảnh giản dị, đơn sơ, cùng theo một mẫu, kích thước bằng nhau và khắc chìm dòng chữ “ MỘ YERSIN”…

Mộ Yersin hình chữ nhật nằm giữa khuôn viên, đầu quay về hướng Đông. Mộ không cao, được xây bằng xi măng, trên có dòng chữ: “ALEXANDRE YERSIN, 1863 – 1943”. Trên đầu mộ có đặt tấm bia đá ghi tóm tắt tiểu sử của A.Yersin. Ngoài ra, gần đó có am thờ nhỏ, đặt một bát hương và ảnh của A.Yersin.

Ngoài ba di tích trên, vùng đất Khánh Hòa có nơi còn lưu giữ hình ảnh cuộc đời, sự nghiệp của bác sĩ A. Yersin như:

Lầu Ông Năm, nơi phần lớn thời gian ông làm việc tại Nha Trang. Tại ngôi nhà này, vào lúc 01 giờ sáng; ngày 01/03/1943 trái tim của A. Yersin ngừng đập sau nhiều năm sống gắn bó với bà con Xóm cồn. Khi ông mất đi, ngôi nhà bỏ hoang. Năm 1946, lính Pháp chiếm ngôi nhà làm đồn bốt. Năm 1954, Hiến binh chính quyền Sài Gòn tiếp quản ngôi nhà. Năm 1978, nhà được sử dụng làm Viện Điều dưỡng của Bộ Công an (Nay là Nhà nghỉ 378 – đường Trần Phú).

Một nơi khác cũng ghi đậm dấu ấn quá trình làm việc của Ông, đó là Hòn Bà.

Hòn Bà nằm trong dãy núi Bích Sơn, có diện tích khoảng 21.000 ha với độ cao gần 1,600m, giáp ranh địa phận 4 huyện Khánh Vĩnh, Khánh Sơn, Cam Lâm và Diên Khánh. Nơi đây cách Nha Trang gần 60 km về phía Tây Nam, khí hậu mát mẻ như Đà Lạt và được xem như Đà Lạt trên đất Khánh Hòa.

Năm 1914, bác sĩ A. Yersin đã khám phá đỉnh Hòn Bà, dựng nhà làm việc và trồng cây quinquina – nguyên liệu chế ra thuốc ký sinh trị bệnh sốt rét.

Trải qua thời gian, ngôi nhà xưa đã bị đổ nát, chỉ còn nền đá hoa cương, những bậc tam cấp phủ đầy rêu phong, bể chứa nước và tầng hầm. Năm 2004, ngôi nhà được phục dựng lại với kiến trúc hai tầng, hoàn toàn bằng gỗ, trưng bày đơn giản. Với khí hậu mát vẻ, trong lành, Hòn Bà gắn với một khoảng thời gian đáng kể mà A.Yersin sống và làm việc; nơi đây đang là điểm đến của nhiều du khách trong và ngoài nước đến tham quan, nghỉ ngơi, nghiên cứu.

Những địa danh trong quần thể các di tích của A.Yersin tại Nha Trang – Khánh Hòa luôn là điểm đến của những người yêu mến, cảm phục nghị lực, sự cống hiến khoa học và tấm lòng của ông. Những di tích đó sẽ sống mãi với thời gian, cũng như ông mãi sống trong lòng của người dân Nha Trang, Khánh Hòa.